Gaslighting

Technika manipulacji i forma presji psychicznej, w czasie której sprawca (partner, rodzina, ale też całe społeczeństwo) subtelnie i nachalnie kwestionują poczytalność „ofiary” i zmusza ją do niewierzenia swoim doświadczeniom, zmysłom, wspomnieniom czy umiejętnościom. Pojęcie pochodzi z filmu, w którym mąż głównej bohaterki, granej przez Ingrid Bergman, chce ją przekonać, że oszalała, dlatego stopniowo przyciemnia w domu lampy gazowe i tworzy różne dziwne tajemnicze dźwięki, twierdząc jednocześnie, że tego nie zauważył i nie słyszał.

Najlepiej opisana i widoczna jest ta technika w związkach partnerskich, gdzie manipulator znęca się w ten sposób nad partnerem czy partnerką, czasem nawet przez całe dekady: twierdzi, że sytuacje, które partner pamięta, nie miały miejsca; albo że wydarzyły się inaczej, albo że partner po prostu przesadza, że jego lub jej percepcja rzeczywistości jest fałszywa, bezpodstawna i niegodna zaufania. Gaslighting może być również chwilowy, kiedy ktoś przypadkowy lub obcy bagatelizuje twój opis sytuacji i unieważnia czyjeś doświadczenie.

Podstawowa forma gaslightingu, ważna dla nas wszystkich, ma miejsce również na poziomie społeczeństwa jako całości, gdzie podważa się doświadczenia życiowe niektórych grup – takich jak kobiety. Zarówno nasze matki, teściowe i partnerzy, jak i przypadkowi mężczyźni w internecie nieustannie tłumaczą nam, jak bardzo jesteśmy przewrażliwione, że przesadzamy, kiedy opisujemy nasze doświadczenia związane z molestowaniem czy przemocą czy zmęczeniem macierzyństwem i opieką nad innymi bliskimi i domem, podobnie jak zmęczenie z niekończących się seksistowskich „żartów". „Nie wygłupiaj się. Nie histeryzuj. Nie bądź przewrażliwiona. To tak nie było. Przesadzasz. Wydawało ci się. Nie miał tego na myśli. To tylko żart" – to tylko kilka przykładów tego, jak społeczeństwo każe nam kwestionować własne doświadczenia i zgadzać się na inną interpretację zdarzeń.

Autor: Irena Buršová