Kto (nie) mówi. Brak platformówek w języku czeskim

Zaproszenie Germaine Greer, kontrowersyjnej intelektualistki i feministki, na Praski Festiwal Pisarzy spotkało się z krytyką niektórych środowisk feministycznych. Powstała petycja, w której organizatorzy proszą o odwołanie udziału "transfobicznej" Greer. W Czechach występuje zjawisko powszechne w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii - brak platform.

Petycję przeciwko wpisowi Germaine Greer podpisało do tej pory 47 osób, więc stwierdzenie, że "aktywiści" jako jednorodna grupa próbują czegoś zakazać, byłoby mocno przesadzone. W rzeczywistości z zewnątrz może to wyglądać jak burza w szklance wody. Germaine Greer jest jedną z najbardziej wpływowych feministek tak zwanej drugiej fali feminizmu, więc petycja może zostać odebrana jako atak feministek na feministki za to, że nie są odpowiednio feministyczne.

Nie chodzi jednak o to, że Greer nie jest wystarczająco radykalna. Wręcz przeciwnie, jest ona zdecydowanie przeciwna tak zwanym "liberalnym feministkom", które chcą jedynie ustanowić równość płci poprzez stopniowe reformy. I nie jest to nawet spór feministyczny, w którym aktywistki lub feministki być może chciałyby uniemożliwić dyskusję z kimkolwiek, kto nie zgadza się z nimi w stu procentach ich poglądów, jak sugerują niektóre wypowiedzi na stronie Prague Writers' Festival na Facebooku:

"Zabawne jest to, że nie zgadzam się z Greer w 90% jej opinii. Obecni tu krzykacze w około 10%. Jednak nie pomyślałbym, a nawet nigdy, by poprosić ją, by nie przemawiała na wydarzeniu, w którym udział jest zresztą całkowicie opcjonalny" - czytamy w jednym z komentarzy w strzelaninie.

Niektóre z nich

Pytanie brzmi, do czego właściwie odnosi się te 10 procent. Chodzi o stosunek Greer do osób transpłciowych. Greer wyraźnie odrzuca bowiem samo istnienie osób transseksualnych, a co więcej, odnosi się do nich w sposób, który dehumanizuje tę mniejszość - Greer wyraża swoje obrzydzenie wyglądem transseksualnych kobiet i nie waha się odnieść do jednej z nich (która zresztą podeszła do niej i pochwaliła jej książkę) za pomocą zaimka "to".

Wiele osób transpłciowych bardzo często spotyka się z odrzuceniem, a nawet przemocą, a język, który je odczłowiecza, pomaga stworzyć atmosferę, w której duża część społeczeństwa uważa, że przemoc werbalna, a nawet fizyczna wobec osób transpłciowych jest w porządku.

Sugeruje się porównanie z rasizmem. Spróbuj wyobrazić sobie sytuację, w której jakaś grupa etniczna jest regularnie atakowana na ulicy. W takiej atmosferze, gdyby intelektualista wygłosił takie same komentarze na temat jej członków, jakie Greer wygłosiła na temat osób transpłciowych, najprawdopodobniej uznalibyśmy to za niedopuszczalne.

Ale większość czeskiej opinii publicznej - i, ośmielę się powiedzieć, nawet odwiedzający Praski Festiwal Pisarzy - nie ma pojęcia o tym kontekście. Zarówno o poglądach Greer, jak i o powodach, dla których są one tak problematyczne.

Załóżmy, że organizatorzy festiwalu również byli świadomi tych kontrowersji związanych z osobą Germaine Greer. W swoim oświadczeniu odpowiadającym na krytykę twierdzą, że niekoniecznie podzielają jej poglądy i mają nadzieję, że festiwalowicze będą polemizować z Greer. Ale czy w takim przypadku nie byłoby lepiej upewnić się, że na scenie zasiądzie z nią ktoś, kto rozumie te rzeczy i może zapewnić niezbędny kontekst?

Budowanie tamy na strumieniu, gdy obok jest powódź

"I będziesz też chciał debatować z nazistami i dyskutować z nimi o tym, czy Holokaust jest mistyfikacją i dlaczego obozy koncentracyjne są złe?". To pytanie, które często otrzymuję z pozycji lewicowych, jest bardzo trafne. To właśnie z niego wywodzi się cała historia "no platforming".

Ruch No Platform powstał w Wielkiej Brytanii. Narodowy Związek Studentów wymyślił go w 1974 roku, a jego celem było zapewnienie, że rasiści, którzy głosili przemoc, nie otrzymają platformy na kampusie. W latach 70. demonstracje były główną bronią noplatformistów, ale dziś do mieszanki dodano internet - studenci i aktywiści mogą na krótko przytłoczyć skrzynki e-mailowe administratorów uniwersytetów lub zmobilizować się w mediach społecznościowych Wiele uniwersytetów odwołuje zapowiedziane wykłady, ponieważ obawiają się, że szkoła nie będzie w stanie zorganizować się, aby powstrzymać potencjalną przemoc. Aktywiści zaangażowani w "no platforming" nie zajmują się tylko pojedynczymi wydarzeniami - celem jest umieszczenie danej osoby na czarnej liście, w sytuacji, w której nikt nie odważy się jej nigdzie zaprosić.

Krajowy Związek Studentów ma listę sześciu organizacji, które według niego szerzą nienawistne poglądy i są ruchami neonazistowskimi lub wspierającymi terroryzm. Każdy uniwersytet może jednak swobodnie ustalać własne regulaminy - na przykład na początku ubiegłego roku związek studentów na Uniwersytecie w Bristolu postanowił zakazać tego, co nazywa TERF (trans-wykluczające radykalne feministki), obraźliwe określenie dla feministek, które odmawiają uznania tożsamości osób transpłciowych. Greer, która jest jedną z nich, sama przez lata zmagała się z zakazem platformowania, podobnie jak inne feministki o podobnych poglądach, a zatem ogólny środek jest logicznym wynikiem nie tylko aktywizmu studenckiego w ostatnich latach. Według ankiety przeprowadzonej w 2016 roku, strategię "no platforming" popiera 63 procent brytyjskich studentów. Jednak zakaz platformowania rozprzestrzenił się poza Wielką Brytanię i termin ten jest używany w odniesieniu do wszelkich wysiłków mających na celu uniemożliwienie publicznego wypowiadania się komuś, kto (rzekomo) szerzy nienawiść.

Większość z nas zgodziłaby się, że nie ma sensu prowadzić debaty, do której zaprasza się neonazistę wraz z Żydem i grzecznie czeka, aby zobaczyć, do jakiego konsensusu dojdą. Problem polega jednak na tym, że brak platformy nie jest skuteczną strategią radzenia sobie z takimi prądami opinii. W dobie Internetu nie ma już większego sensu argumentowanie, że udział w debacie publicznej poszerza czyjąś przestrzeń i daje mu szansę wpłynięcia na więcej osób. Kanały YouTube wielu neonazistów cieszą się znacznie większą popularnością niż często dość kameralne wykłady. Co więcej, osoby o rasistowskich poglądach często można znaleźć wśród polityków - jaki jest sens blokowania takiej osoby i obrony tak zwanej "bezpiecznej przestrzeni" uniwersytetu, jeśli wygłasza ona cotygodniowe przemówienie w parlamencie? Z drugiej strony uniwersytet lub inna instytucja edukacyjna lub kulturalna jest jedną z niewielu przestrzeni w dzisiejszym świecie, w których można kwestionować nienawistne poglądy.

Co władza ukrywa przed tobą

Dobrym przykładem dysfunkcyjnego braku platformowania jest odwołana debata w Middlebury College w Vermont w USA, podczas której miał przemawiać politolog Charles Murray. Napisał on wraz z psychologiem Richardem J. Herrnsteinem słynną książkę The Bell Curve z 1994 roku, która badała powiązania między rasą a inteligencją. Autorzy zostali oskarżeni przez wielu ekspertów o naukowy dyletantyzm, który promuje uprzedzenia rasowe. Debatę na Uniwersytecie Amerykańskim poprowadziła politolog Allison Stanger, która chciała zakwestionować poglądy Murraya przed publicznością. Nie miała jednak na to szansy, gdyż rozwścieczeni studenci wszczęli bójkę, w wyniku której profesor (!) doznała wstrząśnienia mózgu i miała kołnierz na szyi.

Jeśli opinia publiczna i niektórzy młodzi ludzie nie słyszą, o czym tak naprawdę mówi Murray, lepiej niech zagłębią się w głębiny internetu, gdzie jest mnóstwo chętnych ludzi ze skrajnej prawicy (wszyscy inni odmawiają mówienia o tym), którzy z przyjemnością im to wyjaśnią. Platformowanie tylko wzmocni ich wrażenie, że jest to jakaś "tajemna prawda", którą liberalne elity przed nimi ukrywają.

(Nie)bezpieczeństwo baniek

Innym problemem związanym z brakiem platformingu jest to, że jest on zdeterminowany przez presję bardzo głośnej grupy. Biorąc pod uwagę ogromne czesne, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, uniwersytety zazwyczaj nie patrzą na abstrakcyjne zasady wolności słowa, ale raczej na zadowolenie płacących klientów. Tego, co nie podoba się studentom, można się po prostu pozbyć, a grupy o różnych poglądach politycznych to wykorzystują.

W artykule dla The New Statesman, amerykański profesor Jeff McMahan, który nie ukrywał swoich radykalnie lewicowych poglądów i obaw o ratowanie klimatu, pisze o tym, jak studenci Amerykańskiego Uniwersytetu w Bejrucie w Libanie napisali do niego, aby powiedzieć, że nie jest mile widziany na planowanym wykładzie - dowiedzieli się z jego CV, że był doradcą Centrum Filozofii Moralnej i Politycznej na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie. Nie miało znaczenia, że McMahan nie otrzymuje żadnych pieniędzy na tym stanowisku i że jest jednym z najostrzejszych krytyków Izraela. Z kolei konserwatywnym katolikom udało się zablokować wykład Baracka Obamy, ówczesnego prezydenta USA, na wiodącym katolickim amerykańskim uniwersytecie Notre Dame. Ze względu na fakt, że Obama był i nadal jest zwolennikiem praw aborcyjnych.

Tak więc dzisiejszy zakaz platformowania, zwłaszcza w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych, nie dotyczy tylko tych, którzy otwarcie szerzą rasistowskie i nienawistne poglądy, ale praktycznie każdego, kogo wartości są sprzeczne z wartościami niektórych studentów. W istocie często uniemożliwia to prawdziwą debatę na temat ważnych kwestii, które wstrząsają anglojęzyczną i międzynarodową sceną polityczną, które często dzielą społeczeństwo na dwie części - czy to aborcja, konflikt izraelsko-palestyński czy różne formy feminizmu. W takim środowisku nigdy nie trzeba intelektualnie zmagać się z przeciwnymi poglądami, a większość swoich postaw czerpie się z wygodnych baniek - czy to uniwersyteckich, czy internetowych. W rezultacie trudniej jest walczyć z tymi, którzy faktycznie szerzą nienawiść, zdobywając coraz więcej fanów.

Otworzyć przyłbicę

We wcześniejszym filmie lewicowa youtuberka Contra Points poczyniła podobną uwagę na temat systemowego zamknięcia umysłów poszczególnych grup opiniotwórczych, narzekając, że w amerykańskich środowiskach akademickich studenci, którzy są oddani lewicowym filozofom, absolutnie nie są w stanie odpowiedzieć na teksty napisane przez libertarian i zwolenników wolnego rynku, takich jak Robert Nozick, ponieważ po prostu nigdy się z nimi nie zetknęli.

W czasie nagrywania tego filmu Natalie Wynn, kobieta stojąca za Contra Points, wciąż identyfikowała się jako mężczyzna. Ale od tego czasu przeszła transformację i jest teraz kobietą. Wynn nagrała później film, w którym otwarcie bada poglądy feministek takich jak Greer i odpiera ich argumenty. Pod filmem Contra Points można znaleźć wiele komentarzy osób, które twierdzą, że nie podzielają jej światopoglądu, ale udało jej się przekonać ich, że powinni przemyśleć niektóre ze swoich stanowisk. Tego właśnie potrzebujemy najbardziej, zarówno w przypadku praskiej wizyty Greer, jak i w innych debatach, w których pierwszym odruchem niektórych ludzi jest natychmiastowa reakcja - dowcipnej, zwięzłej i bezkompromisowej krytyki.