"Czeski wymiar sprawiedliwości to męski klub". Wywiad z Kateřiną Šimáčkovą

Zaledwie rok temu w druku ukazała się Heroine z sędzią Trybunału Konstytucyjnego Kateřiną Šimáček na okładce. Jej nazwisko wielokrotnie pojawia się wśród osobistości, które ludzie chcieliby zobaczyć na stanowisku prezydenta, mimo że sama Šimáčková odmawia. Jest jedną z dwóch kobiet wśród piętnastu sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Udało jej się przebić przez szklany sufit. Dlaczego jest to nadal niemożliwe dla większości czeskich prawniczek i jak możemy to zmienić? "Przede wszystkim musimy dążyć do zmian w naszym życiu prywatnym" - mówi.

Jak udaje Ci się przetrwać jako kobiecie w męskim środowisku czeskiego wymiaru sprawiedliwości? Mówi się, że kobiety wybierają różne strategie: przyjmują męskie wzorce zachowań lub zachowują się jak tak zwane "królowe pszczół". Jaka jest Twoja strategia?

Widzę to bardziej przez pryzmat azjatyckich zasad yin i yang. Wierzę, że istnieje nie tylko mężczyzna i kobieta, ale że są na przykład kobiecy mężczyźni i męskie kobiety. A ja jestem kobietą yang. Oznacza to, że niektóre rzeczy nie są mi całkowicie obce w tym zdominowanym przez mężczyzn społeczeństwie, rozumiem je - jak rywalizacja czy otwartość. Nie postrzegam więc "męskiego" środowiska jako wrogiego, ale muszę przyznać, że w przeszłości bardziej się do niego dostosowałam. Gdybym mogła coś zmienić w swoim życiu, to na pewno byłabym mniej agresywna we wczesnych latach mojej kariery. W tamtym czasie tak to było ustawione i starałem się do tego dostosować, podczas gdy z perspektywy czasu widzę, że moje zachowanie było zarówno nierozsądne, jak i w żaden sposób mi nie pomogło.

Czy agresywność w świecie prawa i sprawiedliwości nie jest związana z ogólnym charakterem pracy, a nie z płcią?

Z pewnością tak. Pierwotnie nie byłam sędzią, ale prawnikiem, a to część tego zawodu. Z drugiej strony myślę, że bardzo często trzeba być konsekwentnym, trzeba być przekonującym, ale nie trzeba być agresywnym, że nawet w tego typu zawodzie może być współpraca i pomoc.

Mówi się też o nas, kobietach, że często nie potrafimy docenić samych siebie. Cierpimy na "syndrom oszusta", poczucie, że tak naprawdę nie zasługujemy na swój status czy osiągnięcia. Czy doświadczasz tego zjawiska? I jak możemy z nim pracować?

Spotykam się z tym dość często w przypadku młodych kobiet rozpoczynających karierę. Zastanawiałam się, z czym to się wiąże i jak motywować i wzmacniać kobiety w ich pracy. Przyszło mi do głowy, że bardziej kobiecy sposób robienia kariery może odgrywać pewną rolę. Wiele kobiet nie aspiruje do wymarzonego stanowiska, ale ma plan i chce go realizować niezależnie od własnego statusu lub rozwoju kariery. Na przykład dla mnie interesy klienta były najważniejsze, chęć popchnięcia czegoś ważnego do przodu. Byłem niezadowolony z decyzji podejmowanych przez sądy i postanowiłem dołączyć do wymiaru sprawiedliwości, aby samemu zmienić je na lepsze. W ogóle nie dbałem o własną osobę, byłem wzmocniony wszystkimi małymi sukcesami i osiągnięciami. Podobnie było z niektórymi moimi studentami: wśród osób odnoszących największe sukcesy są tacy, dla których wprowadzanie zmian jest kluczowe.

Mówiąc o twojej pracy w szkole prawniczej, czy motywacje ludzi, którzy wybierają się na studia prawnicze zmieniły się w czasie, gdy uczyłeś?

W latach 90. motywacją większości studentów było wykonywanie zawodu, w którym zarabia się dużo pieniędzy, co wiąże się z szybkim sukcesem. Jednak w ostatnich latach pojawia się coraz więcej osób, których chęć studiowania prawa wiąże się z potrzebą zrobienia czegoś dla społeczeństwa. Moi najzdolniejsi studenci chcą być sędziami, pracować w organizacjach pozarządowych, działać na rzecz praw człowieka lub środowiska. Niedawno rozmawiałem z kolegą, bardzo bystrym studentem prawa, który wahał się, czy w ogóle zostać prawnikiem. Chciał zająć się kryzysem klimatycznym. Powiedziałem mu: "Zapytaj ludzi, którzy zajmują się kryzysem klimatycznym, jakiego rodzaju współpracowników potrzebują najbardziej". Nagle dotarło do niego, że prawo to nie tylko narzędzie do zarabiania pieniędzy, ale sposób na wpływanie na świat na lepsze.

Ostatnio często wypowiadasz się na temat nierównej reprezentacji kobiet i mężczyzn w czeskim wymiarze sprawiedliwości. Co było głównym impulsem do zainteresowania się tą kwestią?

Od samego początku muszę przyznać, że w moim życiu osobistym i zawodowym brak kobiet w czeskim sądownictwie bardzo mi pomógł. W momencie, gdy tak jak ja, przekraczasz pewien poziom, a wokół ciebie są tylko mężczyźni, zaczynasz być wspierany jako członek "niedostatecznie reprezentowanego gatunku". Myślę, że byłoby podobnie, gdybym była kobietą romską lub osobą niepełnosprawną. Przebicie się przez szklany sufit jest niezwykle trudne dla wszystkich grup znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, znacznie trudniejsze niż dla przeciętnego człowieka. Ale kiedy już go przebijesz, zaczyna pchać cię w górę. Ale nie podoba mi się ta zasada.

Po prostu nie chcesz być dla nikogo "kobietą alibi".

Nie chcę. Może dlatego, że widzę wokół siebie wiele zdolnych i kompetentnych kobiet, które też zasługują na uwagę, tylko z różnych powodów nie pozwolono im się przebić tak wysoko. Dlatego też postanowiłam zająć się kwestią równiejszej reprezentacji kobiet i mężczyzn w naszym sądownictwie; czułam, że istnieje wielka niesprawiedliwość i że wina leży w samym sercu systemu, który stawia kobiety w niekorzystnej sytuacji.

Co musiałoby się zmienić, aby zacząć wyrównywać te proporcje?

Przede wszystkim musimy szukać zmian w naszym życiu prywatnym. Brak kobiet w sferze publicznej jest w dużej mierze wynikiem niesprawiedliwego ustawienia opieki nad domem, opieki nad dziećmi, opieki nad własnymi rodzicami. Te obszary są dziś nadal automatycznie kojarzone z kobietami, co stanowi dla nich niesamowite obciążenie, zarówno fizyczne, jak i psychiczne.

Ale sama nie masz dzieci...

Tak, nie masz dzieci. Sama nie mam takiego doświadczenia: nie mam dzieci, a moi rodzice zmarli dość wcześnie. Nie mam takiego zaangażowania w opiekę, które ciągnie kobiety w dół, ponieważ pogodzenie się z nimi to często podwójna praca. Byłoby znacznie lepiej mieć dzieci i chciałbym, aby moi rodzice żyli, ale racjonalnie (lub cynicznie) muszę powiedzieć, że te dwa aspekty również odegrały dużą rolę w moim rozwoju kariery. Czas, który musiałabym poświęcić na opiekę, mogłam poświęcić sobie i swojej pracy. Chociaż praca wykładowcy jest pod pewnymi względami podobna do wychowywania dzieci, po prostu "wychowuję" studentów i studentki zamiast mojego potomstwa.

Co więc traci nasze społeczeństwo, nie zwracając wystarczającej uwagi na reprezentację kobiet w przestrzeni publicznej?

Kiedy młode kobiety są zmotywowane do tego, by nie pasować, znaleźć dobrego partnera i utrzymać rodzinę, oczywiście nie starają się tak bardzo, jak gdyby społeczeństwo powiedziało im, że mogą zostać, powiedzmy, prezydentem. Społeczeństwo traci więc wiele ludzkiego potencjału. Kobiety opiekują się dziećmi lub osobami starszymi, więc ich zawody w życiu publicznym są również ukierunkowane na to: częściej opiekują się osobami niepełnosprawnymi, pracują w pomocniczych usługach zdrowotnych lub społecznych lub w organizacjach pozarządowych. Jednak na poziomie politycznym brakuje tego doświadczenia ze "słabszymi" członkami społeczeństwa. O wszystkim w dużej mierze decydują mężczyźni z klasy średniej, dostosowani do ich doświadczenia i potrzeb, więc niektóre tematy są całkowicie pomijane.

W czeskim sądownictwie stosunek kobiet do mężczyzn jest ogólnie dość zrównoważony, ale im wyższe stanowisko, tym rzadsze stają się kobiety. W końcu w Sądzie Konstytucyjnym są dwie kobiety na piętnaście sędziów.

To prawda. W sądach okręgowych i najwyższych proporcje są dość wyrównane. W Sądzie Najwyższym kobiety stanowią około dwudziestu pięciu procent. W naszym sądzie są nas dwie. Ale najbardziej problematyczne jest to, że prezesami sądów okręgowych, najwyższych i Trybunału Konstytucyjnego są sami mężczyźni. Co więcej, Sąd Najwyższy, Trybunał Konstytucyjny i Naczelny Sąd Administracyjny mają swoje siedziby w Brnie. Zdarza się, że jeśli zaproponuje się sędziemu z Pragi przeniesienie do Sądu Najwyższego, to on to robi. Kiedy proponuje się to samo kobiecie, zaczyna się ona zastanawiać, co w tym momencie zrobi jej mąż, jakim problemem dla współżycia rodzinnego może być dojazd do innego miasta, że zmiana środowiska będzie uciążliwa dla dzieci... Mężczyźni nie myślą o tych barierach tak często. Dostają ofertę i po prostu na nią idą.