Ten rok postawił przed nami wyzwania, w których musieliśmy mimowolnie przypomnieć sobie umiejętności i zdolności dawno utracone w czasie. Wyciągnąć maszynę i zacząć szyć, wyjechać do kraju na kilka tygodni i spróbować żyć samowystarczalnie w środku kwarantanny, wiedzieć, jak pomagać w sposób, który jest realny i skuteczny. Skauci uczą podobnych wartości od dziesięcioleci, a dziś jest to jeszcze bardziej istotne.
Jednym z moich najsilniejszych wspomnień z dzieciństwa jest moment, w którym podczas burzy skuliliśmy się razem z innymi dziećmi na obozie pod plandeką kuchenną i śpiewaliśmy Słowiki Madrytu pomimo szalejących żywiołów. Powraca to do mnie nawet w dorosłym życiu - w górach, w stresie zawodowym, w osobistych lękach. Po prostu nie bój się, zachowaj pozytywny umysł, pomagaj innym. Kombinacja, która w praktyce sprawdziła mi się doskonale wiele razy.
Choć z wykształcenia jestem archeologiem, szybko trafiłem do sfery muzealno-edukacyjnej, gdzie moje harcerskie doświadczenie jest zaskakująco bardzo przydatne. Im więcej ludzi poznaję zawodowo, tym bardziej zauważam, jak wielu z nich ukształtowały doświadczenia podobne do moich. Wykładowcy, entuzjastyczni nauczyciele, wychowawcy czasu wolnego, pracownicy socjalni, działacze obywatelscy. Osoby odnoszące sukcesy i zdolne. Czy to przypadek, że oprócz wspólnych celów zawodowych i osobistych, łączy nas harcerska przeszłość? Co sprawia, że harcerstwo jest tak skuteczną organizacją edukacyjną, która prowadzi młodych ludzi do zaangażowania się w misję na całe życie? Co takiego jest w harcerstwie, że inspiruje nas w dorosłym życiu?
Trudny pierwszy wiek
Aby zrozumieć siłę korzeni skautingu, potrzebujemy przynajmniej podstawowego zrozumienia jego historii. Wszystko zaczęło się, gdy brytyjski generał brygady Robert Baden-Powell chciał wykorzystać swoje doświadczenie strategiczne i przywódcze z wojny burskiej do wychowania chłopców na "dobrych obywateli". Zorganizował eksperymentalny obóz na wyspie Brownsea w 1907 roku dla 22 chłopców z różnych środowisk, podzielonych na małe pięcioosobowe grupy, kładąc podwaliny pod ruch, który ogarnął świat swoimi ideami i metodami.
Jak zapisać dziecko do klubu?
Jest tajemnicą poliszynela, że szczególnie w większych miastach jest duży problem z zapisaniem dziecka do skautingu; oddziały są beznadziejnie przepełnione. "Praga i Brno są najgorsze, a w niektórych oddziałach naprawdę trzeba zapisać dziecko z kilkuletnim wyprzedzeniem" - mówi Barbora Trojak, rzeczniczka Junák-Czech Scouts. "W niektórych miejscach winny jest brak możliwości lokalowych, w innych brak liderów-wolontariuszy".
Co można zrobić? "Jako rodzic, możesz spróbować ułatwić pracę wybranemu przez siebie zastępowi (pomagając w klubie, jako wolontariusz). Lub, krótko mówiąc, skontaktować się z klubem naprawdę wcześnie. Wiele klubów ma miejsce w starszej grupie wiekowej, na przykład między 10 a 12 rokiem życia" - radzi Barbora Trojak.
W Czechach idea skautingu została podjęta już w 1911 r. przez profesora Antonína Benjamina Svojsíka, który udał się do Anglii, aby dowiedzieć się o skautingu, a rok później napisał podręcznik zatytułowany Podstawy skautingu we współpracy z czołowymi czeskimi naukowcami. Lato 1913 roku upłynęło już pod znakiem czeskich obozów skautowych w typowych namiotach ze słomy, do których w 1915 roku wprowadziły się pierwsze harcerki. Nawet podczas I wojny światowej działalność skautowa nie została przerwana, dzięki czemu po wojnie skauci mogli dołączyć do służby nowego czechosłowackiego rządu i pomóc mu w szybkim dostarczaniu listów. Druga wojna światowa zadała jednak ciężki cios czeskiemu skautingowi. H. Frank postanowił całkowicie zlikwidować organizację skautową. Wielu skautów dołączyło bezpośrednio do ruchu oporu, znaną grupą była Brygada Zpravodajska.
Demokratyczne zasady, na których opierał się ruch skautowy, irytowały również inne reżimy totalitarne. Po krótkim, pięcioletnim okresie, w którym skauting był dozwolony, komuniści rozwiązali go ponownie w 1950 roku i uwięzili wielu jego członków po procesach politycznych. Czeskie i słowackie oddziały nadal działały potajemnie nawet na wygnaniu, więc po aksamitnej rewolucji wciąż było na czym budować.
Edukacja na dobre
U podstaw bycia skautem leży obietnica. "Przyrzekam na mój honor służyć wiernie Najwyższej Prawdzie i Miłości w każdym czasie najlepiej jak potrafię. Wypełniać swoje obowiązki i stać na straży prawa harcerskiego. Być gotowym umysłem i ciałem do niesienia pomocy mojemu krajowi i bliźnim."Kiedy dobrowolnie wypowiadasz te słowa na kolanach w wieku 12 lat, po wielu przygotowaniach i oczekiwaniach, przy uroczystym ognisku przed swoim zastępem, pod łukiem ciemniejącego nieba, z wodzem ściskającym twoją dłoń i przypinającym ci na piersi odznakę skautową, to po prostu naznacza cię. Takiej obietnicy nie należy lekceważyć, a pragnienie jej spełnienia będzie ci towarzyszyć przez wiele lat.
Harcerskie metody i wartości wychowawcze są również istotne z dzisiejszego pedagogicznego i społecznego punktu widzenia. Przez ponad sto lat praktyki zostały one nie tylko przetestowane, ale także rozszerzone do siedmiu podstawowych elementów. Obejmują one przede wszystkim nacisk na przebywanie na łonie natury. Samodzielne poruszanie się po okolicy uczy nie tylko dobrego poruszania się po mapach i terenie, ale także brania odpowiedzialności za własne bezpieczeństwo. Kolejnym aspektem jest dobra znajomość lokalnej fauny i flory, którą nauczysz się rozpoznawać i wykorzystywać z wyczuciem poprzez gry. To właśnie pojęcie wrażliwości jest tutaj ważne. Skauting prowadzi dzieci do nauki postrzegania, poznawania i ochrony przyrody. W dzisiejszej erze cyfrowej, kiedy indziej można być zdanym na łaskę natury niż na kilkutygodniowym biwaku bez wody i prądu? Kiedy indziej naprawdę trzeba się z nią zaprzyjaźnić i nauczyć się rozumieć jej piękno i kaprysy? Przetrwanie w naturze oznacza zrozumienie jej i stanie się jej częścią. A jeśli jesteś częścią całości, nie możesz pozwolić, by stała się jej krzywda. Edukacja ekologiczna in situ.
Uczenie się przez doświadczenie
Cennym elementem metodologicznym jest nowoczesna pedagogika eksperymentalna, oparta na cyklu uczenia się przez doświadczenie Kolba. Zgodnie ze słynną piramidą uczenia się Dahla, pamiętamy 10 procent tego, co przeczytaliśmy, 20 procent tego, co usłyszeliśmy, 70 procent tego, co powiedzieliśmy i 90 procent tego, co zrobiliśmy sami lub nauczyliśmy kogoś innego. Działa to nie tylko w przekazywaniu wiedzy i doświadczenia, ale także w dziedzinie edukacji moralnej. Jeśli przez długi czas będziemy starać się czynić dobro, prawdopodobnie w przyszłości będziemy kierować się tą potrzebą. Jak mówi wprost dokument Harcerska Metoda Wychowawcza: "Harcerstwo nie tylko dąży do tego, aby człowiek nie był zły, ale dąży do tego, aby czynił dobro".
Poszczególne małe grupy-społeczności funkcjonują następnie jako element budowania zespołu, tworząc dużą, współpracującą całość. Jesteś zaangażowany w grupę przyjaciół, za których dobre imię, atmosferę i osiągnięcia w skali całego oddziału ponosisz wspólną odpowiedzialność. Niektóre oddziały to wyłącznie chłopcy/dziewczęta, inne są mieszane. Osobiście widzę ogromne korzyści w klubach mieszanych, gdzie obie płcie od najmłodszych lat uczą się współpracować i być partnerami (czasem partnerami na całe życie) podczas wydarzeń klubowych. Równość płci była częścią skautingu od wczesnych dni oddziałów dziewcząt, kiedy była rewolucyjna, i nadal jest przyswajana przez dzieci poprzez mieszane oddziały.
Dwadzieścia cztery godziny ciszy
Historie stanowią symboliczne ramy dla wielu działań i gier w skautingu. We współczesnej pedagogice podejście narracyjne i opowiadanie historii staje się coraz bardziej widoczne, ponieważ to właśnie historie i gry mogą przyciągnąć uwagę dzieci i wciągnąć je w temat.
Osobista odwaga
Bycie oddanym idei skautowej w jakiejkolwiek sytuacji życiowej lub politycznej w ubiegłym wieku wymagało zdolności do przezwyciężenia własnego interesu i często narażenia własnego bezpieczeństwa. Jednak wielu harcerzy nie zniechęciło się po drodze i poświęciło swoje życie harcerstwu. Najbardziej oddani otrzymują Order Srebrnego Wilka, który jest wyrazem uznania za wybitny wkład w rozwój i rozpowszechnianie idei skautowych lub za całokształt służby na rzecz ruchu skautowego. Tutaj można przeczytać często wzruszające historie 12 obecnych odznaczonych tym orderem.
Niezależnie od tego, czy są to sceniczne lub całoroczne gry oparte na wielkich eposach, których dzieci mogą doświadczyć z pierwszej ręki, czy też mniejsze narracje pełne wiedzy, wszystkie działania nadadzą głębsze znaczenie i zapamiętasz je na długo. Duże gry obozowe zawierają elementy tak nowoczesnego obecnie LARP (Live Action Role Play), w tym ręcznie robione kostiumy i akcesoria, które sprawiają, że każda gra jest ostra i zanurza cię w akcji.
Program rozwoju osobistego jest również bardzo aktualny. Rozbudowany system testów i poziomów przynależności harcerskiej prowadzi do chęci dążenia do wyższych celów i ciągłej pracy nad sobą. Słynny test Trzech Orlich Piór obejmuje 24 godziny głodu, 24 godziny ciszy i 24 godziny samotności. Po zaledwie jednym dniu ciszy w umyśle tworzy się dziwna nowa przestrzeń, a kiedy leżysz samotnie w lesie w nocy, wiesz, że znów jesteś trochę bardziej dorosły. Próby takie jak ta nie tylko otwierają drzwi do ukrytych komnat duszy, ale mogą również przesuwać granice własnego komfortu i zwiększać pewność siebie. Jednakże, jeśli motywacją do podejmowania wysiłków jest potrzeba udowodnienia innym, jak dobry jesteś, jest mało prawdopodobne, że odniesiesz sukces. Tylko wtedy, gdy kierujesz się wewnętrzną motywacją, wszystko pójdzie gładko. Ta wiedza jest cholernie przydatna w życiu.
Ostatnim funkcjonalnym elementem metody harcerskiej jest system dorosłych przewodników, w którym starsi przewodnicy uczą młodszych, a bardziej doświadczeni przewodnicy uczą mniej doświadczonych. Każdy może wejść na ścieżkę przywództwa w zastępie, a poprzez kolejne etapy sprawdzi, czy to naprawdę dla niego. Od 15 roku życia harcerze mogą przejąć częściowe przywództwo w swoim hufcu i aktywnie zaangażować się w jego prowadzenie. Ten model edukacji jest obecnie nazywany edukacją partnerską i jest prawdopodobnie najlepszym podejściem, jakie można zastosować w edukacji. Bardzo korzystne jest również to, że dzięki temu systemowi nastolatki uczą się bezpośrednio w pracy, jak pracować z ludźmi i prowadzić ich do określonych celów. Bezcenna umiejętność w pracy i w rodzinie!
Samo harcerstwo nie uczyni cię lepszym człowiekiem.
Jaki jest stan skautingu w roku, w którym większość wydarzeń grupowych została odwołana, a spotkania nie były możliwe przez wiele miesięcy? "Musieliśmy przenieść się do Internetu zamiast pozostać na zewnątrz, a duże wydarzenia i spotkania zostały odwołane" - mówi Barbora Trojak, rzeczniczka Junák-Czech Scouting. "Cieszymy się jednak, że tysiące skautów i skautek zaangażowało się w wolontariat".
Jak dodaje, skauting zachowuje swoje wartości, nawet jeśli ewoluuje i szerzej angażuje się w organizację międzynarodową dzięki technologii i większej globalnej łączności. "Musimy również częściej przypominać społeczeństwu, jaki jest cel skautingu - że jesteśmy ruchem edukacyjnym, a przebywanie na świeżym powietrzu nie jest naszym celem, ale środkiem do wszechstronnego rozwoju. I że wierność prawdzie i miłości nie jest nowością, ale fundamentalną rzeczą, na której harcerstwo opiera się od lat".
Skauting ma jeden haczyk - nie można oczekiwać, że powierzając mu swoje dzieci, staną się one lepszymi ludźmi. Tak przynajmniej twierdzi Miloš Šípek Říha, dyrektor Instytutu Skautowego, w wywiadzie dla czeskiego radia Vltava, który podkreślił, że "nasze pokolenie wygrało historycznego jackpota. Doświadczamy tego, co najlepsze w historii i dopiero okaże się, czy dzięki skautingowi naprawdę mamy wzmocniony charakter". Jedynym sposobem, aby się tego dowiedzieć, jest wprowadzenie dzieci do harcerstwa. W harcerstwie - i nie tylko.
Wszystkie artykuły autorki/autora