Harcerstwo, szkoła na całe życie. Trener odporności, pewności siebie i wartości demokratycznych

Czy Twoje dziecko jest w harcerstwie? A może przynajmniej o tym myślisz? Skauting ma ponad stuletnie korzenie, ale umiejętności i wartości, które przekazuje dzieciom, są nadal aktualne. Być może to, czego twoje potomstwo doświadczy na obozie w tym roku, pozostanie z nim na całe życie.

Jednym z moich najsilniejszych wspomnień z dzieciństwa jest moment, w którym podczas burzy skuliliśmy się razem z innymi dziećmi na obozie pod plandeką kuchenną i śpiewaliśmy Słowiki Madrytu pomimo szalejących żywiołów. Powraca to do mnie nawet w dorosłym życiu - w górach, w stresie zawodowym, w osobistych lękach. Po prostu nie bój się, zachowaj pozytywny umysł, pomagaj innym. Kombinacja, która w praktyce sprawdziła mi się doskonale wiele razy.

Choć z wykształcenia jestem archeologiem, szybko trafiłem do sfery muzealno-edukacyjnej, gdzie moje harcerskie doświadczenie jest zaskakująco bardzo przydatne. Im więcej ludzi poznaję zawodowo, tym bardziej zauważam, jak wielu z nich ukształtowały doświadczenia podobne do moich. Wykładowcy, entuzjastyczni nauczyciele, wychowawcy czasu wolnego, pracownicy socjalni, działacze obywatelscy. Osoby odnoszące sukcesy i zdolne. Czy to przypadek, że oprócz wspólnych celów zawodowych i osobistych, łączy nas harcerska przeszłość? Co sprawia, że harcerstwo jest tak skuteczną organizacją edukacyjną, która prowadzi młodych ludzi do zaangażowania w swoją misję przez całe życie? Czym podejście harcerskie inspiruje nas w naszym dorosłym życiu?

Trudny pierwszy wiek

Aby zrozumieć siłę korzeni skautingu, potrzebujemy przynajmniej podstawowego zrozumienia jego historii. Wszystko zaczęło się, gdy brytyjski generał brygady Robert Baden-Powell chciał wykorzystać swoje doświadczenie strategiczne i przywódcze z wojny burskiej do wychowania chłopców na "dobrych obywateli". W 1907 roku zorganizował eksperymentalny obóz na wyspie Brownsea dla 22 chłopców z różnych środowisk, podzielonych na małe pięcioosobowe grupy, kładąc podwaliny pod ruch, który swoimi ideami i metodami ogarnął cały świat.

W Czechach idea skautingu została podjęta już w 1911 roku przez profesora Antonína Benjamina Svojsíka, który udał się do Anglii, aby dowiedzieć się o skautingu, a rok później, we współpracy z czołowymi czeskimi naukowcami, napisał podręcznik The Foundations of Scouting. Lato 1913 roku upłynęło już pod znakiem czeskich obozów skautowych w typowych namiotach ze słomy, do których w 1915 roku wprowadziły się pierwsze skautki. Nawet podczas I wojny światowej działalność skautowa nie została przerwana, dzięki czemu po wojnie skauci mogli dołączyć do służby nowego czechosłowackiego rządu i pomóc mu w szybkim dostarczaniu listów. Druga wojna światowa zadała jednak ciężki cios czeskiemu skautingowi. H. Frank postanowił całkowicie zlikwidować organizację skautową. Wielu skautów dołączyło bezpośrednio do ruchu oporu, znaną grupą była Brygada Zpravodajska.

Demokratyczne zasady, na których opierał się ruch skautowy, irytowały nawet późniejszy reżim totalitarny. Po krótkim pięcioletnim okresie, w którym skauting był dozwolony, komuniści rozwiązali go ponownie w 1950 roku i uwięzili wielu jego członków po procesach politycznych. Czeskie i słowackie kluby nadal działały potajemnie na emigracji, więc po aksamitnej rewolucji wciąż było na czym budować.

Edukacja na dobre

U podstaw bycia skautem leży obietnica. "Przyrzekam na mój honor służyć wiernie Najwyższej Prawdzie i Miłości w każdym czasie najlepiej jak potrafię. Wypełniać swoje obowiązki i stać na straży prawa harcerskiego". Kiedy dobrowolnie wyrecytujesz to z drżącymi kolanami w wieku 12 lat, po wielu przygotowaniach i oczekiwaniach, przy uroczystym ognisku przed swoim zastępem, pod baldachimem ciemniejącego nieba, z wodzem ściskającym twoją dłoń i przypinającym ci na piersi odznakę skautową, będzie to po prostu oznaczać ciebie. Takiej obietnicy nie należy lekceważyć, a pragnienie jej spełnienia będzie ci towarzyszyć przez wiele lat.

Harcerskie metody i wartości wychowawcze są również istotne z dzisiejszego pedagogicznego i społecznego punktu widzenia. Przez ponad sto lat praktyki zostały one nie tylko przetestowane, ale także rozszerzone do siedmiu podstawowych elementów. Obejmują one przede wszystkim nacisk na przebywanie na łonie natury. Samodzielne poruszanie się po okolicy uczy nie tylko dobrego poruszania się po mapach i terenie, ale także brania odpowiedzialności za własne bezpieczeństwo. Kolejnym aspektem jest dobra znajomość lokalnej fauny i flory, którą nauczysz się rozpoznawać i wykorzystywać z wyczuciem poprzez gry.

To właśnie pojęcie wrażliwości jest tutaj ważne. Skauting prowadzi dzieci do nauki postrzegania, poznawania i ochrony przyrody. W dzisiejszej erze cyfrowej, kiedy indziej można być zdanym na łaskę natury niż na kilkutygodniowym biwaku bez wody i prądu? Kiedy indziej naprawdę trzeba się z nią zaprzyjaźnić i nauczyć się rozumieć jej piękno i kaprysy? Przetrwanie w naturze oznacza zrozumienie jej i stanie się jej częścią. A jeśli jesteś częścią całości, nie możesz pozwolić, by stała się jej krzywda. Edukacja ekologiczna in situ.

Uczenie się przez doświadczenie

Cennym elementem metodologicznym jest nowoczesna pedagogika eksperymentalna, oparta na cyklu uczenia się przez doświadczenie Kolba. Zgodnie ze słynną piramidą uczenia się Dahla, pamiętamy 10 procent tego, co przeczytaliśmy, 20 procent tego, co usłyszeliśmy, 70 procent tego, co powiedzieliśmy i 90 procent tego, co zrobiliśmy sami lub nauczyliśmy kogoś innego. Działa to nie tylko w przekazywaniu wiedzy i doświadczenia, ale także w dziedzinie edukacji moralnej. Jeśli przez długi czas będziemy starać się czynić dobro, prawdopodobnie w przyszłości będziemy kierować się tą potrzebą. Jak mówi wprost dokument Harcerska Metoda Wychowawcza: "Harcerstwo nie tylko dąży do tego, aby człowiek nie był zły, ale dąży do tego, aby czynił dobro".

Poszczególne małe grupy-społeczności funkcjonują następnie jako element budowania zespołu, tworząc dużą, współpracującą całość. Jesteś zaangażowany w grupę przyjaciół, za których dobre imię, atmosferę i osiągnięcia w skali całego oddziału ponosisz wspólną odpowiedzialność. Niektóre oddziały to wyłącznie chłopcy/dziewczęta, inne są mieszane. Osobiście widzę ogromne korzyści w klubach mieszanych, gdzie obie płcie od najmłodszych lat uczą się współpracować i być partnerami (czasem partnerami na całe życie) podczas wydarzeń klubowych. Równość płci była częścią skautingu od wczesnych dni oddziałów dziewcząt, kiedy była rewolucyjna, i nadal jest przyswajana przez dzieci poprzez mieszane oddziały.

Dwadzieścia cztery godziny ciszy

Historie stanowią symboliczne ramy dla wielu działań i gier w skautingu. We współczesnej pedagogice podejście narracyjne i opowiadanie historii staje się coraz bardziej widoczne, ponieważ to właśnie historie i gry mogą przyciągnąć uwagę dzieci i wciągnąć je w temat.

Niezależnie od tego, czy są to sceniczne lub całoroczne gry oparte na wielkich eposach, których dzieci mogą doświadczyć z pierwszej ręki, czy też mniejsze narracje pełne wiedzy, wszystkie działania nadadzą głębsze znaczenie i zapamiętasz je na długo. Duże gry obozowe zawierają elementy tak nowoczesnego obecnie LARP (Live Action Role Play), w tym ręcznie robione kostiumy i akcesoria, które sprawiają, że każda gra jest ostra i zanurza cię w akcji.

Program rozwoju osobistego jest również bardzo aktualny. Rozbudowany system testów i poziomów przynależności harcerskiej prowadzi do chęci dążenia do wyższych celów i ciągłej pracy nad sobą. Słynny test Trzech Orlich Piór obejmuje 24 godziny głodu, 24 godziny ciszy i 24 godziny samotności. Po zaledwie jednym dniu ciszy w umyśle tworzy się dziwna nowa przestrzeń, a kiedy leżysz samotnie w lesie w nocy, wiesz, że znów jesteś trochę bardziej dorosły. Próby takie jak ta nie tylko otwierają drzwi do ukrytych komnat duszy, ale mogą również przesuwać granice własnego komfortu i zwiększać pewność siebie dzięki temu, co możesz zrobić. Jeśli jednak motywacją do wysiłku jest potrzeba udowodnienia innym, jak dobrym się jest, raczej nie odniesie się sukcesu. Tylko wtedy, gdy kierujesz się wewnętrzną motywacją, wszystko pójdzie gładko. Ta wiedza jest cholernie przydatna w życiu.

Ostatnim funkcjonalnym elementem metody harcerskiej jest system dorosłych przewodników, w którym starsi przewodnicy uczą młodszych, a bardziej doświadczeni przewodnicy uczą mniej doświadczonych. Każdy może wejść na ścieżkę przywództwa w zastępie, a poprzez kolejne etapy sprawdzi, czy to naprawdę dla niego. Od 15 roku życia harcerze mogą przejąć częściowe przywództwo w swoim hufcu i aktywnie zaangażować się w jego prowadzenie. Ten model edukacji jest obecnie nazywany edukacją partnerską i jest prawdopodobnie najlepszym podejściem, jakie można zastosować w edukacji. Bardzo korzystne jest również to, że dzięki temu systemowi nastolatki uczą się bezpośrednio w praktyce, jak pracować z ludźmi i prowadzić ich do określonych celów. Bezcenna umiejętność w pracy i w rodzinie!

Samo harcerstwo nie uczyni z was lepszych ludzi.

Jaki jest stan skautingu w roku, w którym większość wydarzeń grupowych została odwołana, a spotkania nie były możliwe przez wiele miesięcy? "Musieliśmy przenieść się do Internetu zamiast pozostać na zewnątrz, a duże wydarzenia i spotkania zostały odwołane" - mówi Barbora Trojak, rzeczniczka Junák-Czech Scout. "Byliśmy jednak szczęśliwi widząc tysiące harcerzy i harcerek zaangażowanych w wolontariat".

Skauting zachowuje swoje wartości, nawet jeśli ewoluuje i angażuje się szerzej w organizację międzynarodową dzięki technologii i większej globalnej łączności. "Musimy również częściej przypominać społeczeństwu, jaki jest cel skautingu - że jesteśmy ruchem edukacyjnym, a przebywanie na świeżym powietrzu nie jest naszym celem, ale środkiem do wszechstronnego rozwoju. I że wierność prawdzie i miłości nie jest nowością, ale fundamentalną rzeczą, na której harcerstwo opiera się od lat".

Skauting ma jeden haczyk - nie można oczekiwać, że powierzając mu swoje dzieci, staną się one lepszymi ludźmi. Tak przynajmniej twierdzi Miloš Šípek Říha, dyrektor Instytutu Skautowego, w wywiadzie dla czeskiego radia Vltava, który podkreślił, że "nasze pokolenie wygrało historycznego jackpota. Doświadczamy tego, co najlepsze w historii i dopiero okaże się, czy dzięki skautingowi naprawdę wzmocniliśmy swój charakter". Jedynym sposobem, aby się tego dowiedzieć, jest wprowadzenie dzieci do harcerstwa. W harcerstwie - i nie tylko.

Artykuł zatytułowany Harcerstwo, szkoła na całe życie. Wychowanie do prawdy i miłości oraz zarządzanie kryzysowe został opublikowany po raz pierwszy 24 września 2020 r.