Miniserial Mrs. America pokazuje, że bez solidarności kobiety nie wywalczą swoich praw

Kiedy rozczarowana Gloria Steinem mówi w siódmym odcinku Mrs. America: "Mam dość zacieśniania naszych marzeń, aby pomieścić środek", mogłoby to być motto całego miniserialu, który w dziewięciu odcinkach śledzi ponad dziesięcioletnie wysiłki grupy kobiet, aby uchwalić poprawkę do Konstytucji Stanów Zjednoczonych dotyczącą równych praw.

Tak zwana Poprawka Równych Praw (ERA) przyznawałaby kobietom takie same prawa jak mężczyznom i zakazywałaby dyskryminacji ze względu na płeć. Po raz pierwszy wprowadzono ją na początku lat dwudziestych XX wieku, zaledwie trzy lata po tym, jak amerykańskie sufrażystki wywalczyły prawa wyborcze dla kobiet. Serial na kanale Hulu autorstwa Dahvi Waller, jednej z autorek Mad Men, rozgrywa się w latach 70. ubiegłego wieku, kiedy walka o uchwalenie ERA nabrała rozpędu. Sukces feministek takich jak Steinem, Betty Friedan i Bella Abzug wydawał się początkowo niemal pewny. Wszystko, co musiały zrobić, to przekonać kilku kongresmenów.

Jednak to republikanka Phyllis Schlafly stanęła na czele obozu opozycji i zdołała zmobilizować opinię publiczną kampanią ulotkową i emocjonalnymi przemówieniami pełnymi argumentacyjnych fauli, a także znacząco przyczyniła się do tego, że poprawka nie została ratyfikowana przez wymaganą liczbę stanów w wyznaczonym terminie. ERA nie została zatwierdzona do dziś. Zamiast tego, dzięki Schlafly i jej antyfeministycznej krucjacie, konserwatywne grupy w Stanach Zjednoczonych urosły w siłę, a odejście od liberalizmu zostało scementowane przez wybór Ronalda Reagana na prezydenta na początku lat 80-tych.

Pani Ameryka nie pisze historii na nowo, nie oddaje władzy w ręce uciśnionych i nie oferuje złudnego pocieszenia. Wręcz przeciwnie, bardzo wiernie kopiuje wydarzenia historyczne, o czym świadczy przeplatanie fragmentów fikcyjnych z odpowiednimi współczesnymi materiałami dokumentalnymi, a także dokładna rekonstrukcja niektórych publicznych starć. O ile jednak jest to kronika kompromisów, ustępstw i porażek, o tyle lekkość narracji, wartkie dialogi i wpadająca w ucho ścieżka dźwiękowa sprawią, że na koniec zamiast popaść w depresję, będziemy chcieli przejść do działania.

Sprzeczności i wewnętrzne dylematy

Skupienie uwagi w szczególności na ERA przypomina nam, że historia kobiet nie jest historią wielkich i ostatecznych zwycięstw, ale ciągłej walki. Wydaje się, że podobny wzgląd przyświecał decyzji, by centralną postacią narracji uczynić Phyllis Schlafly, a nie jedną z ikon feminizmu drugiej fali. Ewolucja, jaką przechodzi autorka stwierdzeń takich jak "macierzyństwo to wolność", łączy wątki innych kobiet. Niemal każdy odcinek oferuje empatyczny portret jednej z nich, podkreślając nierozerwalność osobistego dramatu z walką polityczną.

Schlafly uważa, że każda kobieta powinna podporządkować się swojemu partnerowi i dbać o swoje dzieci. Jeśli tak nie jest, prawdopodobnie nie znalazła mężczyzny, który byłby nią zainteresowany. Jej gotowość do zaakceptowania powierzonej jej roli widać już w odcinku pilotażowym, gdy efektownie wkracza na plan w wysokich szpilkach i bikini z wzorem amerykańskiej flagi. Następnie zdobywa przychylność mężczyzn pochlebstwami, posłuszeństwem i zaniedbywaniem własnych potrzeb. Powodem nie jest jednak jej naiwność. Grana przez Cate Blanchett, która jest również producentką filmu Mrs. America, Schlafly jest inteligentną osobą, która rozumie, że jeśli chce zdobyć wpływy polityczne, musi dostosować się do męskiego wyobrażenia o tym, jak powinna zachowywać się kobieta.

Kiedy Schlafly znajduje się w trudnej sytuacji podczas starcia z bardziej utalentowanymi retorycznie przeciwnikami, kłamie, atakuje lub zmienia temat. Porównuje działania swoich przeciwników do rewolucji bolszewickiej i ostrzega przed powstaniem feministycznego totalitaryzmu. Mówi, że po przyjęciu poprawki kobiety będą musiały zaciągnąć się do wojska i polecieć walczyć w Wietnamie, rozwiedzionym matkom zostaną odebrane dzieci, a wszystkie segregowane toalety zostaną zamienione na toalety jednopłciowe. Są to bezpodstawne stwierdzenia, ale Schlafly udaje się przekształcić je w główne kwestie debaty publicznej i wywołać panikę, powtarzając je.

Jak zauważa w pewnym momencie czołowa liberalna polityk i aktywistka Bella Abzug, Schlafly może odrzucać emancypację kobiet ze względu na swoją wiarę w tradycyjne wartości, ale sama jest jedną z najbardziej wyzwolonych kobiet w Stanach Zjednoczonych ze względu na swoją wpływową pozycję. Chociaż przekonuje swoich odbiorców, że jeśli opuszczą swoje domowe posady, aby robić karierę zamiast piec chleb, stracą ochronę i miłość swoich mężów, sama inwestuje większość swojej energii w kampanię. Jest pełnoetatową lobbystką, a nie gospodynią domową, za którą podaje się w mediach.

Waller nie skupia się na poważnych i małostkowych sporach, które dzielą członkinie ruchu feministycznego, by zatuszować ich wady. W przeciwieństwie do Mad Men of Manhattan nie ma nawet na to miejsca. Przede wszystkim szczerość, z jaką patrzy na pionierki współczesnego feminizmu, pozwala jej pokazać, jak trudno jest podobnie zróżnicowanemu kolektywowi ludzi znaleźć wspólną płaszczyznę i dążyć do zmian. Łatwiej jest sprowokować konflikt między ludźmi, z czego Schlafly doskonale zdawała sobie sprawę i co umiejętnie wykorzystują współcześni populistyczni politycy. Dlatego niektóre z najsilniejszych momentów w serialu to te, w których kobiety walczące o ERA są w stanie przezwyciężyć różnice i zjednoczyć siły.

Prawdziwy wróg

Choć postać grana przez Cate Blanchett twierdzi, że nigdy nie spotkała się z dyskryminacją, to jej interakcje z szowinistycznymi politykami czy nieczułym mężem, który na zewnątrz wspiera żonę, ale jednocześnie nie chce pozwolić jej go przyćmić, dowodzą, że jest inaczej. Znosi również ciągłe lekceważenie ze strony kolegów, którzy postrzegają ją jako zdolną cukierniczkę lub osobę do robienia notatek z urazą maskowaną wymuszonym uśmiechem. Najcięższy cios przychodzi pod koniec ostatniego odcinka, kiedy podczas rozmowy telefonicznej z Reaganem z całą goryczą doświadcza, kto zwykle ma ostatnie słowo.

Podobieństwa i różnice między Schlafly a feministkami, przejawiające się w wypowiedziach i zachowaniu każdej z postaci, ale także w kolorystyce scen, stylu kręcenia czy doborze muzyki, stanowią myśl przewodnią pomysłowo skonstruowanego serialu. Ujęcia ze Schlafly zazwyczaj kręcą się wokół niej - to ona jest centralnym punktem i orkiestruje otoczenie. Kiedy skupiamy się na ruchu feministycznym, podobna centralna postać jest nieobecna w ujęciach, siły są bardziej równomiernie rozłożone, tempo jest bardziej dynamiczne, a ruchy mniej sztywne.

Schlafly pogardza feministkami w oparciu o przekonanie, że chcą być jak mężczyźni. Ale z rzadkich momentów, w których wychodzi z roli idealnej żony, jasno wynika, że w rzeczywistości dążą do tego samego, co ona - że ich płeć nie powinna decydować o tym, czy są traktowani poważnie przez innych. Stopień wolności i samorealizacji wszystkich postaci kobiecych w Mrs. America, niezależnie od tego, czy są za, czy przeciw ERA, zależy od życzliwości mężczyzn. Wszystkie są poddawane niemożliwym do spełnienia wymaganiom w życiu zawodowym i osobistym, wszystkie stają w obliczu podwójnych standardów i wszystkie muszą udawać i tłumić to, co jest ich własne.

Najbardziej złożony z wielu portretów oferowanych przez ten udany, jakościowo zrównoważony miniserial jest więc ostatecznie portretem relacji władzy. Walka o prawa kobiet, autonomię cielesną i równe płace była tak długa i tak frustrująca, ponieważ zamiast być prowadzonymi do współpracy przez rządzący system, kobiety są przez niego nastawiane przeciwko sobie. Prawdziwym wrogiem, który stawia kobiety w pozycji zależności i zmusza je do ciągłego wycofywania się z tego, do czego mają prawo, nie jest Phyllis Schlafly, ale patriarchat.