Była tylko asystentką i rozszyfrowywała skład gwiazd. Lukášková jest jedną z pierwszych kobiet astrofizyków

Z czego zbudowane są gwiazdy? Pytanie, które wpłynęło na badania astronomiczne przez kolejne dziesięciolecia. W 1925 roku zadała je Cecilia Payne. Dopiero 35 lat później naukowiec Otto Struve nazwał jej pracę "najbardziej błyskotliwą w historii tej dziedziny". Pomimo swoich odkryć, urodzona w Anglii naukowiec nie została profesorem aż do drugiej połowy lat pięćdziesiątych. Jej historię opisała Markéta Lukášková w drugim odcinku podcastu Heroine Unknown.

"Moje spojrzenie na świat całkowicie się zmieniło. Kiedy wróciłam do swojego pokoju, odkryłam, że mogłabym napisać całą lekcję słowo w słowo" - wspominała Cecilia moment, który zdeterminował całą jej życiową ścieżkę. Był to wykład astrofizyka Arthura Eddingtona na temat ekspedycji na wyspę Principe, którego dziewiętnastoletnia Payne wysłuchała wkrótce po rozpoczęciu studiów na prestiżowym Uniwersytecie Cambridge. Eddingtonowi udało się udowodnić teorię względności Einsteina poprzez obserwację zaćmienia Słońca: Cecilia była zdumiona jego wnioskami.

Następnie, gdy obserwatorium w Cambridge zorganizowało dzień otwarty, młoda dociekliwa kobieta z małego miasteczka pod Londynem zadała tak wiele pytań, że zwróciła na siebie uwagę samego Eddingtona. Eddington wziął Cecilię pod swoje skrzydła i pozwolił jej uczyć się w lokalnej bibliotece astronomicznej. Ambitna studentka szybko uznała jednak, że jednolity kampus już jej nie wystarcza: poczuła, że lepsze możliwości czekają na nią za granicą.

W 1923 roku Cecilia otrzymała stypendium na studia w Obserwatorium Harvard College w Massachusetts po korespondencji z jego dyrektorem, Harlowem Shapleyem. Zaangażowała się w badanie widm gwiazd, których klasyfikacja została już wcześniej przeprowadzona przez amerykańską astronom Annie Jump Cannon.

Wodór i hel

Widmo gwiazdowe to, w uproszczeniu, promieniowanie gwiazdy podzielone na poszczególne kolory w zależności od długości fali. Niemcy Gustav Kirchoff i Robert Bunsen jako pierwsi badali widma w połowie XIX wieku, a następnie Anglik William Huggins. Analiza widmowa lub spektroskopia, jak nazywa się tę dyscyplinę fizyczną, okazała się absolutnie fundamentalnym odkryciem w określaniu składu chemicznego gwiazd.

Badania Cecilii wykazały, że gwiazdy składają się głównie z dwóch pierwiastków: wodoru i helu. Jej przełomowe odkrycie było gwałtownie kwestionowane, na przykład przez wpływowego astronoma Henry'ego Norrisa Russella, który początkowo był przekonany, że skład gwiazd odpowiada składowi Ziemi. W 1929 roku został jednak zmuszony do ponownego rozważenia swojego stanowiska i przyznania, że Cecilia miała rację.

W 1938 roku Cecilia została wykładowcą astronomii na Harvardzie. Pomimo tego, że prowadziła wiele kursów, jej nazwisko pojawiło się w katalogu uniwersyteckim dopiero po II wojnie światowej. Tak więc w latach trzydziestych oficjalnie pozostała asystentką techniczną dyrektora Shapleya, chociaż sama prowadziła wykłady, doradzała studentom i kontynuowała swoje badania.

Czy Cecilia doczekała się w końcu należnego jej uznania ze strony społeczności naukowej? I jak jej badania nad wszechświatem pomogły jej w życiu osobistym? Dowiedz się tego z drugiego odcinka podcastu Unknown Heroines, wyprodukowanego przez Markétę Lukáškovą dla magazynu Heroine.

Posłuchaj pełnego odcinka specjalnej serii Voice of Heroine na Spotify lub Apple Podcast.